آینده ایران و آذربایجان به کدام سو می‌رود؟

ایران و جمهوری آذربایجان، باوجود چالش‌های ژئوپلیتیکی و تلاش‌های احتمالی خارجی برای ایجاد تفرقه، از ریشه‌های عمیق تاریخی، فرهنگی و مذهبی مشترکی برخوردارند که می‌تواند به‌عنوان ستون فقراتی مستحکم برای همگرایی منطقه‌ای عمل کند.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «سیفار»، به نقل از «سبلان ما»، روابط میان ایران و جمهوری آذربایجان، فراتر از همسایگی صرف، ریشه‌های عمیق تاریخی، فرهنگی و مذهبی دارد؛ این دو ملت نه‌تنها در جغرافیای منطقه قفقاز هم مرز هستند، بلکه قرن‌هاست در تار و پود فرهنگ و تمدن یکدیگر تنیده‌اند؛ از اشتراکات مذهبی و آیینی گرفته تا پیوندهای تاریخی، این دو کشور همواره در مسیری مشترک گام برداشته‎اند. در کنار این اشتراکات بنیادین، تحولات ژئوپلیتیکی و منطقه‎ای، به‌ویژه در حوزه کریدورهای ارتباطی، نقش و آینده این روابط را در هاله‌ای از اهمیت قرار داده است.

این گزارش با بررسی دیدگاه‌های مختلف صاحب‌نظران  دانشگاهی و سیاسی به واکاوی آینده روابط ایران و آذربایجان، با تمرکز بر حفظ اشتراکات و هویت مشترک، می‌پردازد.

نقش کریدورهای ارتباطی و چالش‌های ژئوپلیتیکی

تحولات ژئوپلیتیکی اخیر، به‌ویژه با تمرکز بر کریدورهای حمل و نقل و ارتباطی، تأثیر بسزایی بر روابط منطقه‌ای و به‌خصوص میان ایران و جمهوری آذربایجان گذاشته است. این مسئله، محور اصلی نگرانی‌ها و همچنین فرصت‌های پیش‌رو را تشکیل می‌دهد.

مراد نصیری مغانلو، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام‌نور نمین در گفتگو با خبرنگار«سبلان ما»، در تحلیل خود بر اهمیت راهبُردی کریدورهای حمل و نقل و ارتباطی تأکید ورزیده و آنها را موتور محرکه توسعه اقتصادی و سیاسی کشورها در عصر حاضر معرفی می‌کند.

وی راه ارس را به‌عنوان نمونه‌ای بارز از مسیرهای ترانزیتی و تجاری حیاتی در منطقه قفقاز مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: این کریدور با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، نقش مؤثری در تسهیل تجارت مرزی و تعمیق همکاری‌های اقتصادی میان ایران و جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای منطقه ایفا می‌کند.

با این‌ حال، نصیری به چالش‌های امنیتی موجود نیز اذعان دارد و حضور نظامی قدرت‌های فرامنطقه‌ای، به‌ویژه آمریکا، در منطقه را عاملی برای ایجاد تهدیدات جدی در ابعاد امنیتی، اخلاقی و سیاسی قلمداد می‌کند و معتقد است: حضور نظامی آمریکا در کشورهای مختلف تهدیدات جدی امنیتی، اخلاقی و سیاسی ایجاد کرده است؛ این حضور نه‌تنها موجب بی‌ثباتی در برخی مناطق شده، بلکه فرهنگ و ارزش‌های بومی را تحت‌تأثیر قرار داده است و تجربه‌ها نشان می‌دهد دخالت‌های نظامی خارجی، به‌جای حل مسائل، باعث تشدید بحران‌ها می‌شود که در چنین شرایطی رویکرد دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی ایران در حفظ ثبات و امنیت منطقه و ضروری راهبرد اصلی کشور در مواجهه با این چالش‌ها است.

در مقابل حجت‌الاسلام شیرعلیپور، امام جمعه سرعین در گفتگو با «سبلان ما»، نگاهی انتقادی‌تر به تحولات اخیر دارد و با طرح موضوع «دالان زنگزور»، نگرانی‌های عمیقی را در خصوص نقشه‌های ژئوپلیتیکی پنهان و تلاش برای انزوای ایران از مسیرهای ترانزیتی کلیدی منطقه ابراز می‌دارد.

از دیدگاه وی، احداث و فعال‌سازی دالان زنگزور، به‌ویژه اگر با مدیریت بازیگران غیر منطقه‌ای همراه باشد، می‌تواند پیامدهای منفی جدی برای ایران به همراه داشته باشد. این مسیر بالقوه ارتباط زمینی میان ایران و ارمنستان را با مشکلات جدی مواجه کرده و از این طریق، نقش ترانزیتی و تجاری ایران را در منطقه به طور قابل‌توجهی کم‌رنگ سازد.

امام جمعه سرعین مدیریت این مسیر توسط کنسرسیومی با حضور آمریکا را نشانه‌ای از یک سیاست کلان برای قراردادن ایران در یک «بن‌بست ژئوپلیتیکی» تعبیر کرده و بر لزوم رایزنی‌های جدی و تلاش‌های دیپلماتیک مستمر از سوی مسئولان کشور برای مقابله با این سناریو تأکید می‌کند.

وی بیان داشت: بر اساس اطلاعات منتشرشده، قرار است مدیریت این مسیر در اختیار کنسرسیومی مشترک از ارمنستان و آمریکا قرار گیرد، در حالی که کنترل عملیاتی آن به دست ترکیه و جمهوری آذربایجان سپرده می‌شود.

در همین راستا، وحید کنعانی نماینده مردم خلخال و کوثر در گفتگو با «سبلان ما»، بر نقش حیاتی ایران در تحولات پیرامون کریدور زنگزور صحه گذاشته و تأکید می‌کند که جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت بر اصل عدم تغییر مرزها از طریق زنگزور پافشاری می‌کند و تلاش دارد تا مانع از تبدیل قفقاز به صحنه رقابت‌های مخرب و نیابتی میان قدرت‌های جهانی شود؛ این موضع‌گیری بیانگر تعهد ایران به حفظ ثبات منطقه‌ای و احترام به تمامیت ارضی کشورهاست.

اشتراکات فرهنگی و مذهبی پایه و اساس همگرایی ایران و آذربایجان

اشتراکات عمیق فرهنگی و مذهبی میان دو ملت ایران و آذربایجان به‌عنوان ستون فقرات روابط پایدار و همگرایی میان دو کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند که بخش قابل‌توجهی از تحلیل‌های ارائه شده در گفتگو با سبلان ما به این اشتراکات اختصاص‌یافته است.

مراد نصیری مغانلو استاد دانشگاه‌ پیام‌نور نمین در بخش دیگری از گفتگوی خود با خبرنگار «سبلان ما»، محوریت عشق به اهل‌بیت (ع) و برگزاری باشکوه آئین‌های مذهبی مشترک مانند محرم، اربعین و اعیاد مذهبی را، پایه‌ای مستحکم برای تقویت هویت دینی و همگرایی فرهنگی میان مردم ایران و آذربایجان قلمداد می‌کند.

از دیدگاه این استاد دانشگاه این مراسم‌ها نه‌تنها با تحکیم باورهای دینی، بلکه با فراهم‌آوردن فرصت‌های بی‌بدیل برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی عمیق، موجب نزدیکی هر چه بیشتر دل‌های مردم به یکدیگر می‌شوند. این باورها و مراسم مشترک، فراتر از جنبه‌های عبادی، به‌مثابه پل‌های ارتباطی فرهنگی عمل می‌کنند که هویت مشترک را زنده نگه می‌دارند.

حجت‌الاسلام محمود ابراهیمی، امام جمعه کوثر نیز در گفتگو با خبرنگار «سبلان ما»، استان اردبیل را به‌عنوان قلب تپنده ارتباطات فرهنگی و مذهبی میان ایران و آذربایجان معرفی می‌کند و آئین‌های مشترک عزاداری در ایام محرم و صفر را نمادی بارز از وحدت و همدلی میان شیعیان هر دو سوی مرز برمی‌شمارد و می‎گوید: این مراسم‌ها از عزاداری‌های دسته‌جمعی گرفته تا نذر و اطعام و برگزاری مجالس سوگواری، همگی بازتاب‌دهنده پیوند عمیق روحی و اعتقادی میان مردم این دو سرزمین هستند.

 به گفته این کارشناس مسائل اجتماعی و سیاسی، این اشتراکات مذهبی، عاملی قدرتمند در جهت نزدیک‌کردن دل‌ها و یادآوری مقاومت در برابر ستم است که این تأکید مشترک بر اهمیت اشتراکات فرهنگی و مذهبی، نشان‌دهنده این واقعیت است که این پیوندهای دیرینه، ظرفیتی عظیم برای صلح، همکاری و مقابله با هرگونه تلاش برای ایجاد تفرقه در منطقه دارند.

 

 

 رویکرد ایران دیپلماسی فعال و حمایت از ثبات منطقه است

در هر سه مصاحبه، رویکرد مسئولانه، دیپلماتیک و مبتنی بر حفظ ثبات منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان یک اصل اساسی در سیاست خارجی کشور موردتأکید قرار گرفته است؛ به‌گونه‌ای که مراد نصیری مغانلو، اقدامات ایران در تضمین امنیت مسیرهای تردد و حمایت از کشورهای همسایه را نمونه‌ای بارز از این رویکرد دیپلماتیک فعال و مسئولانه می‌داند و معتقد است که ایران با پایبندی به اصول همسایگی خوب و احترام متقابل، به دنبال ایجاد محیطی امن و باثبات در منطقه است.

حجت‌الاسلام محمود ابراهیمی نیز بر این نکته صحه گذاشته و تأکید می‌کند که ایران همواره مدافع تمامیت ارضی کشورها و مخالف سرسخت دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای در امور داخلی دیگر کشورها بوده است.

امام جمعه کوثر با اشاره به نقش ایران در تحولات مربوط به جنگ قره‌باغ، بیان می‌کند که ایران با حفظ بی‌طرفی سازنده و اتخاذ رویکرد دیپلماسی فعال، تلاش در کاهش تنش‌ها و حمایت از حقوق ملت آذربایجان داشته است که این رویکرد، نشان‌دهنده تمایل ایران به حل و فصل مسالمت‌آمیز منازعات و جلوگیری از گسترش بحران در منطقه است.

وحید کنعانی، نماینده مجلس نیز ضمن تأیید این رویکرد، بر اهمیت بهره‌گیری ایران از موقعیت ژئواستراتژیک خود برای جلوگیری از تبدیل قفقاز به عرصه‌های برای رقابت‌های مخرب و نیابتی تأکید می‌ورزد.

به عقیده وی ایران با حضور فعال دیپلماتیک و درک عمیق از پیچیدگی‌های منطقه، می‌تواند نقش مؤثری در هدایت تحولات به سمت صلح و ثبات ایفا کند؛ این دیدگاه‌های مشترک، حاکی از آن است که ایران، حتی در مواجهه با چالش‌های ژئوپلیتیکی، اولویت خود را بر حفظ صلح، ثبات و منافع مشترک منطقه‌ای قرار داده است.

 آینده ایران و آذربایجان در مسیر همگرایی

با توجه به دیدگاه‌های مطرح شده توسط صاحب‌نظران، آینده روابط ایران و جمهوری آذربایجان به طور جدایی‌ناپذیری با چگونگی مدیریت هوشمندانه چالش‌های ژئوپلیتیکی و تقویت مستمر اشتراکات فرهنگی و مذهبی گره‌خورده است. همان‌طور که در تحلیل‌ها به‌کرات اشاره شد، ریشه‌های مشترک و هویت یگانه، یک سرمایه عظیم و یک سپر دفاعی قدرتمند در برابر سیاست‌های تفرقه‌افکنانه و مداخلات خارجی محسوب می‌شود.

اهمیت دیپلماسی فعال و هوشمندانه برای مقابله مؤثر با طرح‌ها و سناریوهایی نظیر دالان زنگزور که به طور بالقوه می‌تواند جایگاه و نقش ترانزیتی ایران را در منطقه به چالش بکشد، اتخاذ رویکردی فعالانه و دیپلماتیک از سوی مسئولان ایرانی امری حیاتی است؛ این رویکرد باید شامل رایزنی‌های مستمر و سازنده با کشورهای منطقه، تبیین منافع مشترک و برجسته ساختن مزایای همکاری در چارچوب‌های تثبیت شده باشد. ایران باید با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز خود، مسیرهای ارتباطی منطقه را در راستای منافع همگانی و با رویکردی منطق‌محور هدایت کند و قاطعانه مانع از نفوذ و حضور بازیگران فرامنطقه‌ای که اهداف دیگری را دنبال می‌کنند، شود.

تقویت پیوندهای مردمی از طریق اشتراکات فرهنگی و مذهبی ابزارهای بسیار قدرتمندی برای تحکیم پیوندهای مردمی و خنثی‌سازی هرگونه توطئه یا دسیسه‌ای است که به دنبال ایجاد شکاف میان دو ملت است و همچنین برگزاری مشترک و فعالانه مراسم‌های مذهبی، تسهیل تردد زائران و گردشگران مذهبی، گسترش تبادلات دانشجویی، علمی و فرهنگی، و تشویق همکاری‌های هنری و ادبی، همگی می‌توانند در تقویت این روابط نقش بسزایی ایفا کنند. این ارتباطات رودررو و مبتنی بر علایق مشترک، پایدارترین شکل همگرایی را ایجاد کرده و به ایجاد درک متقابل و حس همبستگی عمیق‌تر کمک می‌کند.

 استفاده بهینه از ظرفیت‌های بالقوه کریدورهای ارتباطی موجود، از جمله راه ارس، و تلاش برای توسعه تجارت مرزی، نه‌تنها به نفع توسعه اقتصادی هر دو کشور ایران و آذربایجان است، بلکه به تقویت پایداری سیاسی و همگرایی منطقه‌ای نیز کمک شایانی خواهد کرد. حفظ امنیت پایدار این مسیرهای تجاری و تسهیل رویه‌های گمرکی و ترانزیتی، باید در اولویت‌های اصلی سیاست منطقه‌ای و اقتصادی ایران قرار گیرد. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و لجستیک، ایجاد مناطق آزاد تجاری مشترک در مرزها، و تشویق سرمایه‌گذاری‌های مشترک، می‌تواند به رونق اقتصادی پایدار و بهبود رفاه عمومی در هر دو کشور منجر شود.

 ایران و جمهوری آذربایجان، باوجود چالش‌های ژئوپلیتیکی و تلاش‌های احتمالی خارجی برای ایجاد تفرقه، از ریشه‌های عمیق تاریخی، فرهنگی و مذهبی مشترکی برخوردارند که می‌تواند به‌عنوان ستون فقراتی مستحکم برای همگرایی منطقه‌ای عمل کند،بنابراین با اتخاذ رویکردی هوشیارانه در عرصه دیپلماسی، تقویت مستمر پیوندهای مردمی از طریق اشتراکات فرهنگی و مذهبی، و تلاش برای توسعه اقتصادی پایدار مبتنی بر همکاری‌های منطقه‌ای، می‌توان آینده‌ای بسیار روشن‌تر و پربارتر را برای روابط دو کشور متصور شد.

این همگرایی نه‌تنها به نفع مستقیم منافع دو ملت ایران و آذربایجان خواهد بود، بلکه به طور قابل‌توجهی به ثبات، امنیت و شکوفایی کل منطقه قفقاز نیز یاری خواهد رساند. حفظ این ریشه‌های مشترک و هویت یگانه، نه‌تنها یک سرمایه فرهنگی، بلکه یک اولویت راهبُردی برای مقابله با هرگونه توطئه و تضمین آینده‌ای سرشار از صلح، رفاه و همکاری متقابل است. این مسیر، نیازمند تعهد پایدار، درک متقابل و اراده سیاسی قوی از سوی هر دو طرف است تا بتوان از ظرفیت‌های بالقوه روابط میان دو کشور نهایت استفاده را برد و آینده‌ای مشترک را در چارچوب احترام و منافع متقابل بنا نهاد.

انتهای خبر/ خ