بخش موران گرمی دیاری به وسعت تاریخ

به گزارش سیفار، در گوشه و کنار سرزمین ایران مملو از آثار به‌جامانده از تمدن پیشینیان ما است. هر برگ از دفتر جغرافیای این دیار، نشانه‌هایی از قدمت تمدن و تاریخ در خود دارند. منطقه گردشگری موران در این بین کمی مهجور مانده است. ظرفیت‌های گردشگری در این بخش از شهرستان گرمی استان اردبیل در وصف نمی‌گنجند.

اگر در ماجراجویی‌ سفرهایتان به جاذبه‌های تاریخی علاقه‌مند هستید و از سفری آمیخته با اعجاز طبیعت و قدمت تاریخ لذت می‌برید، برای رفتن به موران برنامه‌ریزی کنید. این پهنه خوش آب و هوا در مرزهای شمال غربی با جمهوری آذربایجان، حرف‌های نگفته زیادی برای علاقه‌مندان به گردشگری دارد. آب‌وهوای خوب این منطقه نیز بر جذابیت‌های مختلف گردشگری آن افزوده است.

با کجارو در شمردن زیبایی‌های موران همراه شوید تا بیشتر در مورد جاذبه‌های منحصربه‌فرد این منطقه بدانید.

در سفر به موران چه باید بدانیم:

• موران کجاست؟
• موقعیت جغرافیایی موران
• چگونه به موران برویم؟
• ویژگی‌های منطقه موران
• جاهای دیدنی موران
• دیدنی‌های اطراف موران
• عشایر موران
• آب و هوا و پوشش گیاهی موران
• صنایع دستی و سوغات موران
• در سفر به موران کجا اقامت کنیم؟
• بهترین زمان سفر به موران

موران کجاست؟

موران از دهستان‌های معروف شهرستان گِرمی در استان اردبیل است که در سال ۱۳۸۰ به‌دلیل ظرفیت‌های مختلف طبیعی، تاریخی و صنعتی، به یکی از بخش‌های این شهرستان تبدیل شد.

منبع عکس: irna.ir

عمر آثار باستانی کشف و شناسایی شده در این منطقه به بیش از ۵۰۰ هزار سال قبل می‌رسد که نشان از قدمت تاریخی این منطقه دارد. موقعیت راهبردی این منطقه مرزی در گذشته پایه‌گذار معماری آن و ساخت قلعه‌های فراوان بوده است. وجود بیش از ۳۰ قلعه در شهرستان گرمی، به این منطقه لقب دیار قلعه‌ها را داده است. برج‌های مقبره‌ای و آرامگاه‌های خمره‌ای و صندوقی شکل روی تپه‌های طبیعی کوچک حضور تمدن در گذشته این ناحیه را آشکار می‌سازد.

موران در زبان ترکی معنی رودخانه می‌دهد. وفور بارش در این بخش، باعث جاری شدن رودهای فراوان و تشکیل آبشارهای زیبا شده است. دلیل نام‌گذاری این بخش، این رودهای فراوان هستند.

موقعیت جغرافیایی موران

موران بخش تابعه «شهرستان گرمی» اردبیل است. گرمی که شهرستان شمالی استان اردبیل، قسمت وسیعی از جلگه حاصلخیز «مغان» را شامل می‌شود. این شهرستان سه بخش به نام‌های موران (شرق)، انگوت (غرب) و بخش مرکزی دارد. بخش موران در سمت شرقی شهرستان گرمی به‌دلیل قرار گرفتن در مرز میان ایران و جمهوری آذربایجان، دارای اهمیت ویژه‌ای است. طول این نوار مرزی به ۹۳ کیلومتر می‌رسد و در این فاصله ۶۳ روستای سرسبز و شگفت‌انگیز قرار دارند. موران از شمال با شهرستان «بیله‌سوار» و از غرب با بخش مرکزی گرمی محدود می‌شود.

مرکز بخش موران روستای «زهرا» است که با شهر گرمی در مرکز این شهرستان ۳۰ کیلومتر و با شهر اردبیل در مرکز استان، حدود ۱۴۰ کیلومتر فاصله دارد. بخشی از منطقه آزاد تجاری ارس در این بخش قرار گرفته است.

شهرستان گرمی به‌دلیل قرار داشتن در شاه‌راه ارتباطی میانه – اردبیل به قفقاز در گذشته، محل شکل‌گیری استحکامات نظامی بوده و به همین خاطر یادگارهای فراوانی از تاریخ و تمدن در این منطقه باقی مانده است.

چگونه به موران برویم؟

فاصله روستای زهرا تا تهران نزدیک به ۷۰۰ کیلومتر است. با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه موران و قرار گرفتن آن در گوشه شمال غربی ایران، مسیر رسیدن به روستاهای زیبای موران از مرکز استان اردبیل، یعنی شهر اردبیل است.

از شهر اردبیل در جهت شمال غربی و پس از طی حدود ۱۰۰ کیلومتر مسافت، به شهر گرمی می‌رسید و از این منطقه مسیر آسفالت مناسبی به روستای زهرا در مرکز بخش موران و روستاهای هم‌جوار آن وجود دارد. این جاده ۳۰ کیلومتر طول دارد و به جاده موران-گرمی معروف است. در منطقه موران در نوار مرزی با جمهوری آذربایجان، راه آسفالت دیگری برای دسترسی بین روستاهای «افجه» در جنوب موران تا «آزادلو» در شمال موران نیز وجود دارد که مسیر مناسبی به روستاهای محدوده موران و روستای زهرا ایجاد می‌کند.

ویژگی‌های منطقه موران

_{منبع عکس: tasnimnews.com}

منطقه تاریخی و غنی موران به‌دلیل ظرفیت‌های بالای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، اهمیت ویژه‌ای در استان اردبیل دارد؛ گرچه هنوز مهجور است. تمدن در موران قدمتی پیش از تاریخ دارد. تاکنون بالای ۲۰۰ اثر در این شهرستان به ثبت تاریخی رسیده‌اند.

طبیعت موران نیز ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. سراسر موران رودها جریان دارند و در همه دره‌ها می‌توان آبشارها را دید. محصولات طبیعی و تولیدات غذایی این منطقه بسیار با کیفیت هستند. صنایع دستی در روستاهای موران رونق دارند.

فرهنگ و رسوم مردم روستاهای مختلف مغان گسترده و متنوع است. عشایر در نقاط مختلف دشت‌های منطقه پراکنده هستند. در میان محلی‌ها، بازی‌های محلی جذاب و مراسم و جشن‌های ویژه در مناسبت‌های خاص متداول است. «آللاهلاما» از جمله این جشن‌ها است که در زمان پایان دوره دروی گندم برگزار می‌شود.

جاهای دیدنی موران

_{منبع عکس: tasnimnews.com}

در میان شهرستان‌های استان اردبیل، شهرستان گرمی بیشترین آثار تاریخی ثبت شده را دارد و منطقه موران، دربرگیرنده بخش‌های قابل توجهی از این جاذبه‌ها است.

تپه‌ها و قلعه‌های موران بی‌شمار یادگار از زمان‌های دور در خود پنهان دارند. بسیاری از آثار کشف شده مربوط به دوره تیموریان و اشکانیان هستند. قلعه‌ها، تپه‌های باستانی، مقبره‌های خمره‌ای و صندوقی شکل روی تپه‌ها، امامزاده‌ها، خانه‌های تاریخی و بقایای آسیاب‌های آبی، از جاذبه‌های تاریخی موران هستند. جاذبه‌های طبیعی موران بخشی دیگر از ثروت‌های خدادادی این منطقه را شامل می‌شوند.

بخش موران به دو دهستان «آزادلو» و «اجارود شرقی» تقسیم می‌شود. روستای آزادلو در شمال موران کوه بلندی ندارد؛ اما سراسر آن از چند صد هکتار باغ‌های پردرخت و پربار پوشیده شده است. رودخانه‌های مهم «داش دیبی چای» و «بلغارچای» در این روستا با هم برخورد می‌کنند.

شاید بتوان روستای «سلالا» یا «سلاله» را معروف‌ترین مکان دیدنی و جاذبه منطقه موران دانست. این روستا در غرب روستای زهرا قرار گرفته است. تپه باستانی سالالا معروف به «همت تپه سی»، مملو از جاذبه‌های باستان‌شناسی و تاریخی است. قدمت این تپه به دوره اشکانیان باز می‌شود. اولین پارچه بافته شده باستانی در این تپه کشف شد. این پارچه شطرنجی است و رویش طرح گردونه خورشید دارد. تمام آثار باستانی کشف شده از این تپه باستانی در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند و در موزه ملی ایران نگه‌داری می‌شوند. «همت تپه سی» نیز منطقه‌ای حفاظت شده و در فهرست آثار ملی است. این تپه باستانی از باختر به رودخانه پر آب «داش دیبی» یا رودخانه سلالا و ازشرق به «بالاجاچای» یا رودخانه کوچک، محدود می‌شود.

در زمان‌های دور، در مسیر رودخانه سالالاچای، آسیاب‌های آبی فعالی وجود داشته‌اند. این آسیاب‌ها با نام «سو دگیرمانی» یا «سو دییرمانی» شناخته می‌شدند و امروزه نیز آثاری از آن‌ها باقی مانده است.

اطراف روستای سلاله، محل قرار گرفتن آبادی‌های کهن و باستانی است. این روستاها تمدنی غنی و پر بار دارند و به روستای سلاله و بخش موران اعتباری تاریخی می‌بخشند. از جمله این آبادی‌ها می‌توان «زینگیر»، «زنگبار»، «درمان لی» و «شیلو» را برشمرد.

ارتفاعات اطراف سلاله چشم‌اندازی زیبا از محیط  اطراف دارند و باعث اتراق گردشگران و لذت بردن از طبیعت این منطقه برای علاقه‌مندان می‌شوند.

_{منبع عکس: fa.wikipedia.org}

«اجارود شرقی» دهستان جنوبی بخش موران نیز، جاذبه‌های فراوان تاریخی و طبیعی دارد. این قسمت به‌دلیل نزدیکی به منطقه کوهستانی و دریای خزر، پوشش گیاهی انبوه‌تری از دهستان آزادلو دارد.

«بالهارود»، رود مرزی بین ایران و آذربایجان با ۱۶۳ کیلومتر طول، از کوه‌های اجارود سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به دریاچه «محمود چالا» می‌ریزد. این رود در سراسر شهرستان گرمی جریان دارد و کناره‌های آن محل تفریح و اتراق برای مردم منطقه و گردشگران است.

«قره یتاق» روستایی بسیار زیبا و تاریخی در اجارود است و می‌توان گفت پیوند تاریخی ناگسستنی با موران دارد. طبیعت قره یتاق چهار فصل است. در دامنه کوه «قاراداغ»، در رشته کوه معروف «سلمان داخی» این روستا، چشمه آب معدنی قرار دارد که خواص بالای آن در دفع سنگ کلیه محلیان را به دامنه این کوه می‌کشاند. آب منطقه قره یتاق از بالهارود تامین می‌شود. تپه‌های قدیمی غیرطبیعی که ساخته دست ساکنان روزهای دور این دیار است، در منطقه دیده می‌شوند و از آن‌ها سفال و سکه‌های قدیمی در حفاری‌ها کشف شده است. قدمت سکونت در این روستا به دوره غارنشینی می‌رسد. نام این ده در اصل «قاریاتاق» به معنی بستر برف بوده است؛ چنان که تا اواخر بهار ارتفاعات هنوز برف دارند. «غار کوول» در نزدیکی این روستا، با آبشاری به ارتفاع ۲۰ متر و پوشیده از سنگ‌های آهکی زیبا، قدمتی باستانی دارد. اطراف این غار از درختان بید و بلوط پوشیده شده است.

«گول خماری» از زمین‌های هموار و مشاع در روستا است که در فصل‌های گرم سال به زمین بازی فوتبال برای اهالی تبدیل می‌شود؛ اما این منطقه در فصل‌های سرد و زمان بارندگی‌ها در پاییز و زمستان از آب پر می‌شود و برکه‌ای زیبا ایجاد می‌کند که منظره‌ای منحصربه‌فرد دارد.

روستای «شخلار» با تپه‌های معروف «خرمن تپه سی»، از دیگر شگفتی‌های باستانی اجارود شرقی در موران است.

_{منبع عکس: mehrnews.com}

در موران و همه شهرستان گرمی، مقبره‌های خمره‌ای و صندوقی شکل با نقش‌های هندسی دوره اسلامی و حکاکی‌های خاص از نماد طوایف و قبایل، روی تپه‌ها دیده می‌شوند. برپا کردن قوچ‌های سنگی روی آرامگاه‌ها نیز، متداول بوده است. این استل‌ها و سنگ قبرها متمرکز نیستند و در نقاط مختلف یافت می‌شوند. در بخش موران، این دست مقبره‌ها روی تپه طبیعی کوچک به نام «دره بوینی» قرار دارند که بین محلیان به نام «گردنه شتر» معروف است. خانه‌های تاریخی موران معروف به «یوخاری دان» نیز از دیگر دیدنی‌های تاریخی منطقه موران هستند.

آبشارهای موران بیشترین سهم را در جاذبه‌های طبیعی موران دارند؛ زیرا میان دره‌ها و کوه‌های منطقه، رودهای پر آب و روان، آبشارها را ایجاد کرده‌اند. «آبشار سالاله» مرتفع‌ترین آن‌ها است و «پیه دره»، «پرمییر» و «آسوزان» از معروف‌ترین آبشارهای موران هستند.

دیدنی ‌های اطراف موران

_{منبع عکس: alile-village.blogfa.com}

روستاهای دو بخش مرکزی و انگوت در شهرستان گرمی نیز جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیاری دارند. قلعه‌های معروفی در هر دو بخش دیگر مورد توجه مسافران و گردشگران است. «انی قالاسی» در روستای «انی»، مسیر دسترسی همراه با کوهنوردی سبک دارد و حتما برای رفتن به این قلعه نیاز به راهنما دارید. گرچه از قلعه‌های قدیمی تنها سنگ‌پاره‌هایی باقی مانده است، تماشای این آثار، خالی از لطف نیست. «قیز قایا قالاسی» به معنی قلعه دختر خان، در روستای «قوزلو» و قلعه‌های «دیو قالاسی» و «قالا باشی» در نزدیکی شهر گرمی، از معروف‌ترین بناهای بخش مرکزی شهرستان گرمی هستند.

از دیگر روستاهای دیدنی و سرسبز در بخش مرکزی گرمی و همسایگی موران، روستای «داش دبی» است. این آبادی در ۱۷ کیلومتری شرق گرمی در منطقه‌ای کوهستانی و نزدیک به نقطه صفر مرزی با جمهوری آذربایجان قرار دارد. «داش» به معنی سنگ و «دیبی» به معنی زیرین هستند. قرار گرفتن این آبادی زیر یک کوه صخره‌ای سبب این نام‌گذاری شده است.

«قلعه برزند» در روستای برزند و «اوغلان» و «قیز قالاسی» در روستای «دیمولو» از قلاع معروف بخش انگوت در شهرستان گرمی هستند.

_{منبع عکس: hamgardi.com}

شهر تاریخی برزند جاذبه‌های بسیار زیاد دیگری مانند امامزاده‌ها و سنگ قبرهای قدیمی و خانه‌های تاریخی نیز دارد. مقبره‌های «آقامیر عزیز» در شهر گرمی و «میر سادات خان» در قوزلو و «رحیم خان» در برزند، دیگر بناهای تاریخی این شهرستان هستند.

بازدید از مجموعه خانه‌های اربابی خاندان وکیلی در روستای «آغاشا» نیز می‌تواند مقصدی مناسب برای ماجراجویی‌های تاریخی در سفر شما باشد.

تعداد جاذبه‌های طبیعی شهرستان گرمی در شمارش نمی‌گنجد. قله‌های زیبا و باشکوه در رشته کوه‌های «صلوات» و «خوزورلو» به‌همراه رودخانه‌های بکر و فصلی در دره‌های زیبا، از برجسته‌ترین شاخصه‌های طبیعی منطقه هستند.

«شوله دره سی» یا همان «دره آبشارها» در روستای قوزلو در بخش مرکزی شهرستان، منطقه‌ای گردشگری با آبشارهایی با ارتفاع پنج تا ۳۰ متر است. «دییرمان دره سی» در روستای «آلایله» و «نار دره سی» به معنی دره انار در روستای «هران»، دیگر جاهای دیدنی استان اردبیل هستند. آبشار «چالاچوخور» آبشار معروف در منطقه گردشگری روستای «آلایله» واقع شده است. «گورستان حفاظت شده» با سنگ قبرهای هندسی و منقش نیز، مربوط به دوره تیموریان و ۷۰ سال پیش، در اطراف این روستا قرار دارد.

قدمت «شاه تپه سی» در روستای شاه تپه، به دوره اشکانیان برمی‌گردد و اهالی معتقد هستند که نادر شاه افشار در این منطقه تاج‌گذاری کرده است.

«ژئو پارک دومولی» در شهرستان گرمی، با انواع جاذبه‌های طبیعی از برجسته‌ترین جاذبه‌های طبیعت‌گردی ایران است. آبشارهای «دومولی» و «چالاچوخور» در این منطقه قرار دارند.

_{منبع عکس: miimiik.com}

آثار ویرانه‌های شهری تاریخی در اطراف روستای «شکراب» در زمین‌های «شت» و قبرهای احاطه شده از سنگ در بالای کوه‌های «صلوات» نیز، از اعجاب برانگیزترین دیدنی‌های شهرستان گرمی هستند.

تمام بناها و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی که برشمردیم، گرچه از شاخص‌ترین دیدنی‌های شهرستان گرمی هستند، اما تنها نمونه‌هایی کوچک از جاذبه‌های بکر و دلپذیر این منطقه است. همه موارد ذکر شده به‌همراه ده‌ها جاذبه دیگر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. برای درک عظمت ظرفیت‌های طبیعی و گردشگری و گنجینه‌های با ارزش موران، تنها راه، بستن بار سفر و راهی شدن به این دیار است.

عشایر موران

_{منبع عکس: ardabilchto.ir}

عشایر از دیرباز در تمام قسمت‌های مختلف دشت مغان سکونت داشته‌اند. منطقه موران گرمی نیز به‌دلیل قرار گرفتن در این دشت میزبان طوایف مختلف عشایر است. عشایر «شاهسون» ازمعروف‌ترین طایفه‌های این ناحیه هستند. در سفر به موران و اطراف آن، بارها از کنار اوبه‌های زیبای آن‌ها گذر خواهید کرد و برای آشنایی با زندگی سنتی این مردمان نجیب می‌توانید مهمانشان شوید. عشایر با روی باز از مهمانان استقبال می‌کنند و آماده عرضه محصولاتشان به مسافران هستند.

آب و هوا و پوشش گیاهی موران

_{منبع عکس: mashreghnews.ir}

منطقه موران به‌دلیل نزدیکی به دریای خزر، آب و هوایی مدیترانه‌ای دارد. وزش بادهای موسمی از سمت دریای خزر، برودت هوا را بالا می‌برد. تابستان‌های موران گرم و خشک و در زمستان وزش بادهای سرد، یخبندان و مه ایجاد می‌کند.

در قسمت‌های جنوبی موران بارش بیشتر است. در بهار دامنه‌ها مملو از رودخانه‌ها و آبشارهای زیبا می‌شوند. موران با طبیعت سرسبز، به سرزمین دو بهار معروف است. فروردین و اردیبهشت و شهریور، دشت‌های موران مملو از گل‌های رنگارنگ می‌شوند. با این وجود منطقه گرمی پوشش جنگلی کمتری از سایر نواحی استان دارد.

_{منبع عکس: wopita.com}

اطراف غار «کوول»، پوشیده از گیاهان معطر و دارویی است. در تمام قسمت‌های موران تنوع گونه‌های دارویی مانند بابونه، گون، شاه‌تره، شیرین بیان، آویشن، نعناع، پونه، یونجه، جو دوسر، گل گندم و پیاز کوهی وجود دارد. همچنین درختان سیب وحشی، توت، آلوی وحشی، آلوچه، گیلدیک و گوگم (میوه‌های محلی)، در دشت‌ها بسیار هستند.

از برجسته‌ترین محصولات کشاورزی این منطقه می‌توان به گندم، جو و غلات اشاره کرد، که به‌صورت دیم کشت می‌شوند. باغ‌ها پر از درختان سیب، گلابی، زردآلو، گیلاس و گردو است. در موران و مناطق اطراف آن زنبور عسل به‌صورت کاملا مدرن و حرفه‌ای پرورش داده می‌شود و عسل با کیفیت محصول آن است.

گونه‌های مختلف پرندگان و جانوران مانند قرقاول، کبک، عقاب طلایی، گربه جنگلی، گراز، گرگ و روباه در موران زندگی می‌کنند. نوار مرزی، منطقه شکار ممنوع است.

صنایع دستی و سوغات موران

_{منبع عکس: irna.ir}

در میان صنایع دستی، گلیم و از بین محصولات، عسل موران کیفیت بالا و طرف‌داران زیادی دارند.

فرش‌بافی نیز از صنایع دستی برجسته شهرستان گرمی مغان است و از دیگر صنایع دستی منطقه می‌توان سفالگری، جاجیم بافی، ورنی بافی و تذهیب و مینیاتور را نام برد.

علاوه بر محصولات ذکر شده، عسل، گیاهان دارویی منطقه، لبنیات (پنیر و کره و کشک)، گردو، انار و به نیز، از بهترین نمونه‌های سوغاتی منطقه موران هستند.

در سفر به موران کجا اقامت کنیم؟

_{منبع عکس: isna.ir}

امکانات اقامتی در روستاهای منطقه وجود ندارد و شهرستان گرمی نیز هتل ندارد. تنها مکان برای اقامت در این شهرستان به یک مهمان‌پذیر و یک اقامتگاه بوم‌گردی محدود می‌شود؛ اما پروژه احداث هتل در این شهرستان در دستور کار فرمانداری قرار گرفته است. برای بازدید از روستاهای زیبا و جاذبه‌های موران می‌توانید در شهرهای دیگر استان اردبیل اقامت کنید و در بازدیدهای یک‌روزه به نقاط مختلف منطقه بروید یا نسبت به رزرو اقامتگاه بوم‌گردی گرمی پیش از سفر و اطمینان از ظرفیت پذیرش آن در تاریخ سفرتان، اقدام کنید.

محیط روستاهای موران بسیار بکر است و تنها در ورودی‌ها و اطراف شهر گرمی امکانات نسبی برای کمپ کردن در فضاهای باز وجود دارد. در شهرستان بیله‌سوار در شمال شهرستان گرمی، چند مهمان‌پذیر برای اقامت مهیا هستند.

بهترین زمان سفر به موران

برای سفر به منطقه موران و شهرستان گرمی بهترین زمان‌ها در ماه‌های بهار و اواخر تابستان و اوایل پاییز است. در بهار طبیعت منطقه شکوفا می‌شود و دشت‌ها، پرگل و رنگارنگ هستند. شهریور ماه نیز فصل میوه‌های خوش طعم و مزه است؛ اما در تیر و مرداد گرمای هوا بالا می‌رود و منطقه خشک می‌شود.

انتهای پیام/